چرا باید سریع تر واکسیناسیون عمومی کرونا آغاز گردد؟ - مجله سی نوا

به گزارش ایسنا، دکتر حسن رودگری - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات ژنومیک دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پاسخ به این سوال که آیا می توان با اطمینان نسبت به تزریق واکسن های موجود کووید 19 اقدام کرد؛ شرح داد: ارایه پاسخ قطعی به این سوال ممکن نیست، چراکه همانگونه که بارها اشاره شد، انواع واکسن با اثرگذاری، ایمنی بخشی، عوارض و هزینه های متفاوت موجود است که همانند هیچ فراوری بشری دیگری در هیچ کدام از شاخصه های خود صد در صد نیستند؛ اما می توان به مردم گفت که با آغاز واکسیناسیون دریچه بزرگی به سوی نرمال سازی زندگی و رهایی از پاندمی گشوده می شود و در صورت رسیدن به پوشش 75 تا 80 درصدی می توان اذعان داشت که زنجیره انتقال بصورت اپیدمی و پاندمی شکسته شده و می توان زندگی را به شرایط نرمال برگرداند. بنابرین هر چه سریعتر واکسیناسیون عمومی با واکسن های معتبر آغاز شود و هرچه سریع تر پیش رود، زودتر به شرایط نرمال برمی گردیم.

چرا باید سریع تر واکسیناسیون عمومی آغاز شود؟

این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به دلایل ضرورت آغاز سریع تر واکسیناسیون در کشورها، اعلام کرد: تجربه یکسال اخیر از ویروس عامل بیماری کووید 19 حاوی پیغام های اپیدمیولوژیکی است که هر روز بر حجم علمی آن نیز اضافه کرده می شود. بیشتر کشورهای درگیر در دنیا موج های متعدد بیماری را تجربه نموده و به قولی عدد پایه مولد در آنها طی بازه های زمانی متفاوت تغییرات صعودی و نزولی مختلفی داشته که بخشی از آن ناشی از بیولوژی و ژنتیک ویروس است همانند بروز سوش های جدید که نمونه اخیر انگلیسی و آفریقایی آن را شاهد بودیم و احتمالا در سایر جوامع هم موجود است.

مدیر پژوهش سازمان نظام پزشکی، عامل موثر بعدی را گسترش بیماری و بروز امواج ابتلا به دنبال رفتار اجتماعی اعلام کرد و گفت: مردم دنیا و از جمله ایران از تغییر نامطلوبی که کرونا در روش و کیفیت زندگی آنان ایجاد نموده خسته شده و گاهی آن را با نقض و یا کاهش رعایت پروتکل های بهداشتی بروز می دهند؛ سفرهای درون و برون شهری و یا برگزاری مهمانی های کوچک و بزرگ بر خلاف دستورالعمل های بهداشتی بعضی از نمونه های آن است.

وی نکته مهم دیگر را شنماینده شدن شرایط مالی در همه کشورها و همچنین ایران دانست و ادامه داد: پاندمی کووید 19 حتی اقتصادهای بسیار بزرگ دنیا را متضرر نموده و فشار سنگینی بر دولت ها و مردمان وارد نموده که ادامه آن می تواند خسارات غیرقابل جبرانی را به دنبال داشته باشد؛ البته در خصوص ایران باید تحریم های ظالمانه مالی را نیز اضافه کنیم.

پروتکل های بهداشتی به تنهایی قادر به کنترل پاندمی نیست

وی با اشاره به اثرگذاری بالای سیاست های پیشگیری همانند رعایت فاصله اجتماعی، پوشیدن ماسک، شستشوی دست و سطوح و پرهیز از تجمعات در کنترل سرعت انتشار بیماری، ادامه داد: با این حال این سیاست ها به تنهایی قادر به کنترل اپیدمی نبوده و باید روش های موثرتر و قاطعانه تری به کار بگیریم که واکسیناسیون با ایجاد سطح بازدارنده ای از ایمنی ملی و سپس دنیای؛ در رأس این روش ها قرار گرفته است.

به گفته وی، روش های کنترلی اعمال شده تا به امروز قادر به قطع موثر و دائمی زنجیره انتقال نبوده و نمی تواند از بروز واریانت های جدید که در اثر انتقال مکرر بین انسان ها واقع شده و جزیی از چرخه حیات ویروس است پیشگیری کند؛ بنابراین در صورت عدم اعمال سیاست های جدیدی همچون واکسیناسیون، به طور دائم و متناوب با بروز موج های جدید همه گیری و یا پیدایش اشکال بالینی جدیدتر و پیچیده تر بیماری روبرو می شویم. از طرف دیگر سیستم های بهداشتی و درمانی و کادرهای حرفه ای پزشکی در پی یکسال کوشش مداوم خسته و فرسوده شده و جایگزین کردن آنان با نیروی جدید در زمان کوتاه تقریبا امری محال است.

کاهش بار اپیدمی در کشورهای آغازنماینده واکسیناسیون

دکتر رودگری با اشاره به تاثیر واکسیناسیون عمومی در شرایط اپیدمی کشورهایی که پیش از این واکسیناسیون را آغاز نموده اند، شرح داد: واکسیناسیون قطعا موثر بوده و نمونه آن کشور انگلستان است که نخستین برنامه واکسیناسیون ملی را در دنیا آغاز کرد. این کشور علاوه بر ابتلا به سوش رایج کرونا، در انتهای آذر دچار گسترش سریع یک واریانت جدید شد که چالش بزرگی بر سر راه برنامه مقابله با کرونا و واکسیناسیون در این کشور بود. بر اساس آمار، در 19 دی ماه آمار رسمی ابتلای جدید روزانه در بریتانیا حدود 68 هزار نفر بوده (آخرین پیک) اما اکنون که در حدود 17 درصد جمعیت این کشور یعنی تقریبا 11 میلیون نفر دوز اول واکسن و حدود 500هزار نفر نیز دوز دوم را گرفته و قرنطینه هم اعمال شده، سیر نزولی میزان ابتلا به حدود 18هزار نفر در روز رسیده و آمار مرگ و میر نیز سیر نزولی نشان می دهد.

به گفته این متخصص ژنتیک، در سایر کشورها نیز سیر ابتلا با آغاز واکسیناسیون و اعمال سطوح مختلف قرنطینه بهتر شده، هرچند برای قضاوت درباره اثربخشی واکسن ها باید منتظر پوشش بیشتری از واکسیناسیون باشیم. به عنوان نمونه در آمریکا آمار روزانه از 300هزار مورد (آخرین پیک) در روز 19 دی ماه به 100هزار در 18 بهمن رسیده است. در روسیه این سیر کندتر ولی کماکان رو به بهبود تدریجی است و تعداد ابتلای روزانه از 29هزار نفر در 4 دی ماه (آخرین پیک) به 16هزار نفر در 18 بهمن کاهش یافته است.

آیا واکسن ها تا امروز عوارض جدی داشته اند؟

مدیر پژوهش سازمان نظام پزشکی در پاسخ به این سوال که آیا واکسن ها تا به امروز عوارض جدی داشته اند، اظهار کرد: طبق گزارشات رسمی و علمی تا به حال عوارض جدی ذکر نشده و یا در حدی نبوده که اپیدمیولوژیست ها تقاضای توقف واکسیناسیون را داده و یا حتی هشدار جدی اعلام نمایند.

وی با تاکید بر اینکه همه فراوریات پزشکی دست ساز بشر به درجاتی عوارض و یا نقصان عملکرد دارند و واکسن ها نیز از این امر مستثنی نیست، ادامه داد: اصولا در طب هر اقدامی که فایده ای بیش از ضرر داشته باشد می تواند در هنگام ضرورت به عنوان درمان و یا پیشگیری بکار برده شود. بنابراین اکنون که با بحران بزرگ پاندمی کووید19 در دنیا روبرو هستیم، طبیعتا اصول مدیریت بحران حکم می نماید که ضمن رعایت جوانب احتیاط از نظر ضرر و فایده، تمام روش های پیشگیرانه و یا درمانی ممکن را به طریق علمی و نه بر اساس شایعات و اظهارات غیرکارشناسانه در نظر گرفته و اقدام عاجل برای مهار پاندمی انجام دهیم.

دکتر رودگری واکسیناسیون را از کم ضررترین روش های پیشگیری برشمرد و بیان کرد: هرچند بهتر است اتخاذ تصمیم بر اساس آنالیز مستندات علمی واکسن ها و برآمده از کارآزمایی های بالینی آن ها باشد؛ در عین حال واکسن از مأخذی تهیه شود که سابقه روشن تر و شفاف تری در فراوری محصولات پزشکی دارد.

بعضی عوارض خفیف واکسن کووید

این محقق در ادامه متذکر شد: با مراجعه به گزارشات عوارض واکسن در انگلستان که آغازگر واکسیناسیون عمومی بوده و طولانی ترین سابقه مصرف واکسن کووید19را تابحال داشته و حداقل از دو نوع واکسن رایج و معروف فایزر و آسترازنکا (آکسفورد) را استفاده نموده؛ متوجه می شویم که NHS - ارگان رسمی سلامت این کشور- لیستی از عوارض واکسن های فایزر- بیونتک و آسترازنکا را انتشار داده که عمدتا شامل عوارض خفیف از جمله درد محل تزریق، خستگی، سردرد، لرز، درد مفاصل، تب، تهوع برای فایزر بوده و همچنین موارد نادری از عکس العمل آلرژیک هم قید شده است. البته میزان بروز عوارض برای آسترازنکا به مراتب کمتر و عوارضی همچون تورم محل تزریق، تب، استفراغ ، علائم شبه انفلوانزا، سرگیجه، کاهش اشتها، دل درد و تعریق بوده است.

درباره واکسن تنها به گزارش های رسمی ارگان های معتبر علمی و دنیای استناد شود

دکتر رودگری با انتقاد از انتشار اظهارات غیرمستند درباره واکسن ها، بیان کرد: متاسفانه در بعضی اخبار غیررسمی و معدود سخن از عوارضی شده که هیچ پشتوانه علمی و مستندی نداشته و گسترش این شایعات جز ایجاد تشویش نسبت به امر واکسیناسیون خاصیت دیگری ندارد، به همین دلیل انتشاردهندگان اظهارات غیرمستند باید قانونا جوابگو باشند؛ بنابراین در رابطه با امر مهمی همچون واکسیناسیون باید به گزارش های رسمی از ارگان های معتبر علمی و دنیای استناد نموده و یا خودمان پژوهش کنیم.

مزایا و معایب واکسن های موجود

این عضو هیات علمی دانشگاه همچنین ضمن مقایسه انواع تکنولوژی های فعلی فراوری واکسن کووید19 در میزان اثربخشی و ایمنی زایی، شرح داد: روشی نسبتا شناخته شده که دو دهه اخیر هم مقالات و گزارشات مثبتی از آن وجود دارد، استفاده از حمال ژنتیکی برای انتقال بخش معینی از ژنوم ویروس است که به عنوان نمونه واکسن آسترازنکا سوئدی، اسپوتنیک روسی، جانسون و جانسون آمریکایی و واکسن چینی کَن بیو سینو پکن از این روش استفاده می نمایند؛ روش بسیار جدیدی هم در واکسن فایزر و مدرنا آمریکا بکار رفته که مستقیما از توالی ژنتیکی استفاده می شود و بحث هایی را در مجامع علمی و بیشتر عمومی به دلیل جدید بودنش برانگیخته، هرچند هنوز گزارش رسمی و علمی بر علیه مصرف و یا عوارض جدی آن موجود نیست.

وی ادامه داد: از نظر تئوریک روش جدید مبتنی بر DNA/RNA به لحاظ سرعت فراوری بالاتر و از لحاظ هزینه فراوری ارزان تر از بقیه است و قطعات دستکاری شده RNA و DNA بیماری مشابه ایجاد نمی نمایند؛ اما نقاط ضعف آنها عدم وجود تاریخچه قابل آنالیز به لحاظ اثرگذاری و عوارض است. از طرفی تنها قسمت کوچکی از ویروس به سیستم ایمنی معرفی می شود که بعضی از لحاظ نظری معتقدند که شاید نتواند پاسخ ایمنی کافی و مستمر ایجاد کند و بعضی دیگر معتقدند شاید نوع DNA این گونه واکسن ها بتواند در ژنوم انسان نفوذ کند؛ هرچند باید توجه داشت که فایزر از mRNA استفاده نموده نه DNA.

وی اضافه کرد: واکسن های مبتنی بر حمال ژنتیکی، شرایط نگهداری و حمل و نقل راحت تر و کم هزینه تری داشته و در کلینیک های کوچک و مطب ها و مراکز معین شده بهداشتی نیز قابل تجویزند؛ اما واکسن های مبتنی بر RNA/DNA عمدتا احتیاج به زنجیره سرد پیچیده تر داشته و معمولا قابل تجویز در مراکز مجهزتر درمان همانند بیمارستان ها هستند. از لحاظ تئوریک و بر اساس نتایج کارآزمایی های بالینی که تا بحال منتشر شده، میزان اثربخشی ذکر شده برای واکسن های مبتنی بر DNA/RNA بیشتر از انواع دیگر بوده و همگی بالای 90 گزارش شده؛ برای نوع حاوی حمال (vector) معمولا بین 70 تا 87 و حدبیشتر 90 درصد بوده است؛ البته برای اظهارنظر قطعی در این رابطه باید منتظر نتایج علمی و رسمی تر از کشورهای اجرانماینده واکسیناسیون عمومی در آینده باشیم.

معیار و شاخص تایید، سنجش ایمنی و کارایی واکسن ها چیست؟

دکتر رودگری درباره معیار و شاخص تایید، سنجش ایمنی و کارایی واکسن ها، توضیح داد: یک واکسن زمانی موثر است که بتواند سیستم ایمنی بدن را به نحوی تحریک کند که پادتن ها در حد موثر بر علیه عامل بیماری فراوری شده و برای مدت قابل توجه در بدن باقی بمانند؛ علاوه بر تحریک سیستم پادتنی، واکسن های موثرتر می توانند با تحریک سلول های خاطره ساز سیستم ایمنی موجب قدرت بازدارنگی ایمنی طولانی تری در بدن شوند.

به گفته این متخصص ژنتیک، برای سنجش میزان ایمنی بخصوص با اندازه گیری های سرولوژیک می توان سطح ایمنی را اندازه گیری کرد، بنابراین در واکسیناسیون های عمومی ضروری است که پژوهش های مستقل و مجزا بر روی رده های مختلف جمعیتی برای آنالیز میزان اثرگذاری واکسن و ماندگاری ایمنی متداوما انجام شود.

وی با بیان اینکه در حال حاضر از بین ده ها پروژه فراوری واکسن در دنیا تنها چند مورد آن با قابلیت فراوری انبوه در دسترس است که از بین آنها فعلا تعداد محدودی واکسن اسپوتنیک روسی وارد کشور شده است، گفت: اگرچه کشور ما در مراحل بسیار ابتدایی واکسیناسیون است، اما از هم اکنون باید پژوهش بر روی دریافت نمایندگان واکسن را آغاز کنیم و امیدوارم که در خصوص همین واکسن روسی هم ثبت پژوهش محور تزریقات حداقل بصورت انتخاب راندوم صورت پذیرد.

استفاده از سبد واکسن بهترین سیاست آغاز واکسیناسیون

دکتر رودگری درباره بهترین سیاست برای آغاز واکسیناسیون عمومی در کشور، بیان کرد: در حال حاضر مدل های کم و محدودی از واکسیناسیون عمومی در دنیا در حال اجراست که اولین آن حدود دو ماه پیش در انگلستان آغاز شد اما کشورهای آمریکا، کانادا، امارات، روسیه، برزیل و غیره نیز به این جریان پیوسته اند و بیشتر آنها از سبد واکسن استفاده می نمایند؛ با وجود اینکه بعضی از این کشورها خود فراوری نماینده واکسن هستند اما از سایر واکسن های معتبر نیز استفاده می نمایند؛ چراکه هر واکسن اثرگذاری، ایمنی بخشی، عوارض، هزینه، نحوه نگهداری و حمل و نقل مخصوص خود را دارد و بهتر است از بین واکسن ها با آنالیز دقیق علمی بر روی مستندات شفاف؛ دو یا چند واکسن را انتخاب نموده و در اسرع وقت واکسیناسیون گسترده جمعیت را آغاز کرد.

چه زمان دنیا به شرایط نرمال بازمی شود؟

مدیر پژوهش سازمان نظام پزشکی با اشاره به زمان بازگشت دنیا به شرایط نرمال، اظهار کرد: هر کشوری بطور مجزا و دنیا بصورت کلی باید به پوشش 75 تا 80 درصد ایمنی برسد تا بتوان از نرمال سازی زندگی صحبت کرد؛ هر چه افراد ایمن چه در اثر ابتلا به بیماری و چه در اثر دریافت واکسن بیشتر شوند، ویروس زمینه و ظرفیت کمتری برای گسترش پیدا نموده و تدریجا فاصله گذاری اجتماعی توسط افراد ایمن محقق می شود؛ البته واکسیناسیون روش ایمن سازی بسیار مطمئن تر و کم خطرتری نسبت به ابتلا به بیماری است.

دکتر رودگری با تاکید بر اینکه واکسیناسیون در کنار رعایت پروتکل های بهداشتی و قرنطینه های حساب شده می تواند با سرعت بیشتری به نرمال سازی زندگی در جوامع مختلف یاری کند، بیان کرد: در حال حاضر بعضی از کشورها حدود 2 تا 12 ماه با پوشش 75 درصدی فاصله دارند در حالیکه این عدد در بعضی دیگر به دلیل کندی و نادرست بودن سیاست های حاکم بر کنترل اپیدمی به چندین سال می رسد. به همین دلیل، یک موسسه معروف که با جمع آوری دقیق دیتا از حدود 70 کشور کار محاسبه زمان رسیدن پوشش 75 درصدی را انجام می دهد، اخیرا مدعی شده شرایط انجام واکسیناسیون و تعداد کشورهای مجری آن و نحوه اجرا حاکی از یک تعلل 7 ساله تا رسیدن به پوشش 75 درصدی در دنیا است.

مدیر پژوهش سازمان نظام پزشکی در انتها خطاب به برنامه ریزان و سیاست گذاران توصیه کرد: دولت در اسرع وقت با شفاف سازی مبادی تامین واکسن خارجی و یا داخلی و ارائه جدول زمان بندی معین و محل تامین بودجه و همچنین دلایل انتخاب واکسن ها، به جامعه عمومی و تخصصی کشور آگاهی بخشی کند تا همگان بدانند که در کجای مبارزه ملی با اهریمن بیماری کووید19ایستاده اند و قرار است ظرف چه مدت و به چه طریقی به چه سطحی از ایمنی برسند.