طرح مسئله در تحقیقات تاریخی محل شک و تردید است، ما دائم گرفتار تکرار هستیم - مجله سی نوا

در ابتدای این نشست حسنی فر از اهمیت جایگاه پژوهش در تحقیقات تاریخی یاد کرد و به آسیب شناسی امر پژوهش پرداخت و با لحنی انتقادی در مورد آسیب شناسی امر پژوهش گفت: محقق نباید تحت تأثیر موارد تصنعی جنجالی قرار گیرد.

وی در ادامه به مواردی چون سطحی نگری در پژوهش و عدم دقت و تأثیرپذیری از فضای تصنعی و هیجانی تأکید کرد و یادآور شد: در موضوعاتی چون کودتای 1299 ملی شدن صنعت نفت، کودتای 28 مرداد و انقلاب اسلامی پژوهش های زیادی اجرا شده است اما به نظر می آید که حاصلی برآمده از پژوهش در برنداشته اند. نگاه های محدود و ابزاری به این وقایع دستاورد این مطالعات است! چرا که ما هنوز با ظرفیت نیروهای انسانی و فکری داخلی برای وقوع کنش در عرصه عمومی آشنایی نداریم و هنوز نمی دانیم در روبروه با نیروهای خارجی چه باید بکنیم. ما دائم گرفتار تکرار هستیم که گویا انباشت و تجربه اندوزی از این وقایع صورت نگرفته است.

تعریف مسئله در تاریخ سخت است

در ادامه سالاری شادی با اشاره به مسئله و چیستی و ویژگی های مسئله در تاریخ، به تفاوت امر مسئله در علوم تجربی و علوم انسانی به خصوص علوم تاریخی پرداخت و با طرح تردید و شک در وجود مسئله در تحقیقات تاریخی به نسبت و قیاس با سایر علوم خاطر نشان کرد: طرح مسئله در تحقیقات تاریخی محل شک و تردید است.

وی ادامه داد: تعریف مسئله در تاریخ کمی سخت است چرا که چیستی آن به نسبت محققی به محقق دیگر تفاوت دارد و این انگاره گاهی برای کسی معنا دارد در حالی که برای کسی دیگر آن معنا را ندارد و شاید همگان آن را مسئله نشمرند. مسئله تاریخی حتی در صورت طرح از طریق یک محقق تاریخ، شاید برای دیگری آن مسئله تلقی نشود، چون برداشت متفاوت باعث آن می شود که برای محققی مسئله باشد و برای دیگری امری معمولی و عادی به شمار آید و چارچوبی هم برای اثبات ادعای آن دو نیست.

سالاری شادی یادآور شد: حال با فرض قبول و وجود مسئله در تاریخ، آن مسئله چیست و چه ماهیتی دارد؟ این بسیار مهم است که کیفیت، ماهیت و چیستی مسئله در حوزه تاریخی، تعیین و روشن شود. آیا آن مسئله می تواند مورد تأیید دیگران قرار گیرد؟ آیا دیگران آن را نیز بسان کاشف مسئله همچنان مسئله می انگارند؟ به نظرم آنچه که تحت عنوان مسئله در تاریخ مطرح می شود این است که حتی اگر با اهمال و مسامحه آن را بپذیریم، بیشترحالتی ترکیبی از دو عنصر و وجهه است، یعنی: اول نحوه نگرش و بینش فردی و ذهنیت محقق به موضوع یا یک رخداد تاریخی است که چگونه آن را مسئله فهم نموده است، دیگری وجود مواردی پر ابهام یا آشفتگی در کیفیت یک امر و پدیده تاریخی است.

بررسی همه جانبه موضوع

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تأکید کرد: با فرض قبول مسئله در تاریخ گویا مراد و منظور همان تبیین است که در شرح آن بیان داشتند. به نظرم تاریخ و تحقیقات آن به گونه ای دیگر است و چندان مسئله پذیر نیست. پس شاید بهتر است گفته شود که ما در تاریخ با تبیین بهتر ومنطقی تر و عقلایی درباره موضوعات تاریخی روبرو هستیم که شاید مدعی مسئله مندی، بیشتر منظور و مرادش تبیین بهتر و همه جانبه تری از موضوع است. ظاهراً تبیین خوب آن است که به چند پرسش اساسی و پایه ای جواب دهد، از جمله استفهام: اول چگونه ((HOW، دوم چرا (WHY) که در حین بیان چگونگی و چرایی باید به مکان و زمان و کنشگران انسانی و عوامل دخیل با مجموعه اقدامات و فعایت هایی نظیر تعامل، تعاون، تضاد، مخاصمه و همچنین استمرار آن پرداخته شود که چنین تبیین و پاسخی نیازمند بررسی همه جانبه موضوع با بیشترین و بهترین اطلاعات و داده ها است که فرایند خاص خود را دارد و در نهایت رخداد موضوعی مبهم و تیره به شرح و تبیینی ایده آل و مطلوب تبدیل شود.

سالاری شادی در سرانجام سخنانش شرح داد: در حقیقت در تاریخ یک شرایط مبهم و تار برای محققی حاصل می شود که در بررسی و تحقیق آن تبدیل به یک تبیین روشن و ایده آل و مطلوب تر می شود. حال چنانچه چنین تبیینی به درستی اجرا شده باشد، باید همان نسبت درباره قبل و بعد آن رخ دهد و آن حتماً باید در موارد بعدی و در تداوم آن به عنوان عواقب خارج از دسترس تحقیق فعلی ساری و جاری شود. به عبارت دیگر چنانچه آن ابهام به نحوی روشن و واضح تبیین شود، حتماً همین موقعیت باید در ارتباط با ادامه یا همطراز در همان محدود تاریخی، زمانی و موضوعی پیش آید یا وجود داشته باشد.به عبارت دیگر اگر آن تبیین به درستی در باره آن موضوع در مقطع تعیین تاریخی رخ نموده باشد، باید همان کم و بیش در سابقه و ادامه همان موضوع، کم و بیش وجود داشته باشد.