شناسایی یک محوطه مهم دوران اسلامی در اشنویه - مجله سی نوا

به گزارش خبرنگاران، بنا بر آنچه پیش تر مسؤولان شهرستان اشنویه و استان آذربایجان غربی اعلام نموده اند تا خاتمه تیرماه 1402 سد چپرآباد آبگیری خواهد شد. آب ذخیره شده در دریاچه این سد برای مصارف شرب، کشاورزی و زیست محیطی با هدف تامین آب کشاورزان پایاب رودخانه کانی رش به اندازه یک هزار و 53 هکتار استفاده خواهد شد.

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اشنویه پیش تر از احتمال زیرآب رفتن 13 محوطه تاریخی با آبگیری سد چپرآباد خبر داده بود. این درحالی است که نتایج کاوش های تا کنون باستان شناسان نشان می دهد که قدمت محوطه های تاریخی پشت سد چپرآباد به حدود هفت هزار سال می رسد. باستان شناسان معتقدند یافته های پشت این سد نقطه عطفی برای باستان شناسی جنوب آذربایجان غربی است.

درحال حاضر فصل دوم کاوش های نجات بخشی محوطه های تاریخی سد چپرآباد اشنویه از طریق پنج هیأت کاوش دارای مجوز از طرف پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در حال اجرا است. بهروز خان محمدی که سرپرست کاوش باستان شناسی یکی از محوطه های پشت سد چپرآباد با عنوان شیخ رش3 اشنویه در آذربایجان غربی است، درباره نتایج کاوش در این محوطه تاریخی گفت: با توجه به این که این محل جزو محوطه های پرخطر سد چپرآباد محسوب شده و در ابتدای آبگیری به طور کامل به زیر آب خواهد رفت، عملیات کاوش نجات بخشی و کسب حداکثر اطلاعات از آن نه تنها مفید، بلکه لازم و لازم است.

این دکتری باستان شناسی اضافه نمود: در فصل نخست کاوش ترانشه ای به ابعاد 5/7 در 5/5 متر باز شد و حفاری تا خاک بکر در عمق 240 سانتی متری از سطح ترانشه ادامه یافت. سطح ترانشه به طور کامل مورد حفاری نهاده شد و در خاتمه حفاری 9 لوکوس (ساختار معماری) و 4 فیچر(تنورها) به دست آمد و دو دوره معماری و بخشی از دیوارهایی نمایان شد که با توجه به موقعیت قرارگیری آن ها در دامنه تپه بلند گرگرو به احتمال زیاد مرتبط با ساختارهای مسکونی روستاییان این محدوده محسوب می گردد.

او ادامه داد: معماری به دست آمده، بقایای حداقل چهار اتاق کوچک در دو طرف دیوار بزرگتری را نشان می دهد که از طریق سنگ های قلوه ای و لاشه ای و تخته سنگ های کوچک ساخته شده است. در درون هر اتاق نیز یک تنور سفالی تعبیه شده و بقایای سوخت سرگین و فضولات حیوانی هنوز در آن ها به جای مانده است.

سرپرست هیأت باستان شناسی محوطه تاریخی شیخ رش 3 گفت: بنا به دلایلی که بر ما معلوم نیست، ساختمان ها متروکه شده و اهالی محل را ترک نموده اند و محتویات داخل تنورها دست نخورده به جای مانده است. در مرحله بعدی استقرار در این محوطه، افرادی که در محل ساکن شده اند بدون توجه به بقایای معماری قبلی و تنورهای موجود، کف محل را صاف و از طریق سنگ هایی دهانه تنورها را پر و اقدام به ساخت دیوار روی آن ها نموده اند.

سد اشنویه یا سد چپرآباد اشنویه سدی است که احداث آن در سال 1382 شروع و در 15 خرداد 1399 با دستور رئیس جمهور به بهره بردارى رسیداین سد به ارتفاع 46 متر با تونل انحراف 260 متری جاده های جایگزین اشنویه پیرانشهر و اشنویه باب خالد آباد و ... در 10 کیلومتری شهرستان اشنویه بر روی رودخانه چپر آباد در حال احداث است.

او در ادامه مواد فرهنگی به دست آمده در کاوش نجات بخشی محوطه شیخ رش 3 را متنوع و از نظر مطالعاتی دارای اهمیت دانست و گفت: به طور کلی اشیاء و مواد فرهنگی به دست آمده در چهار گروه الف: مدارک سفالی، ب: اشیاء فلزی، ج: اشیاء شیشه ای و د: اشیاء سنگی قابل طبقه بندی هستند.

خان محمدی مهم ترین داده فرهنگی به دست آمده در کاوش شیخ رش را سفال بیان کرد و اضافه نمود: به طور کلی در کاوش بیش از 400 قطعه سفالی به دست آمد که در یک طبقه بندی کلی می توان در دو دسته سفال های با لعاب گِلی ساده و سفال های لعابدار با لعاب شیشه ای و براق طبقه بندی کرد.

این باستان شناس با بیان این که بیش از 80 درصد سفال های به دست آمده را سفال هایی با لعاب گِلی ساده به خود اختصاص می دهند که این سفال ها در دو طیف نخودی و قرمز آجری قابل مطالعه هستند، اظهار کرد: این سفال ها اغلب پخت مناسبی دارند و خمیره آن ها شن ریز و ماسه بادی است. بیشتر سفال های این دسته ساده و فاقد تزئین اند و درصد کمتری تزئین دارند که این تزئینات شامل نقوش کنده، نقوش برجسته، اضافه نموده با طرح های هندسی و گیاهی هستند.

او ادامه داد: فرم بیشتر این دسته سفال ها، کاسه، کوزه، آبخوری، بشقاب و سفال های خاص با درپوش های خاکستری رنگ است. هرچند قطعات خمره و پیه سوز نیز در میان این دسته سفال ها به چشم می خورد.

سرپرست هیأت باستان شناسی محوطه تاریخی پشت سد چپرآباد اظهار کرد: دسته دوم سفال ها با لعاب براق و شیشه ای اند که در انواع سفال های یک رنگ، سفال با لعاب پاشیده، سفال با نقاشی زیر لعاب، سفال های آبی و سفید، سفال های هفت رنگ یا مینایی و سفال اسگرافیاتو و سفال با نقش کنده زیر لعاب تقسیم بندی می شوند و نقوش این دسته از سفال ها شامل نقوش شیشه ای ساده، نقوش هندسی، نقوش گیاهی، نقوش نقطه ای، هاشوردار و ... هستند.

خان محمدی گفت: رنگ های استفاده شده در این گونه ها متنوع و شامل رنگ های سفید، فیروزه ای، قهوه ای، آبی کبالتی، سیاه، زرد، سبز، و قرمز بوده و طرح سفال ها نشان می دهد فرم غالب این دسته از سفال ها، کاسه، بشقاب، آبخوری و کوزه است.

او اضافه نمود: شیشه های به دست آمده از کاوش محوطه شیخ رش 3 شامل قطعات کوچک دستبندهای رنگی و ظروف شیشه ای کوچک است که احتمالاً به عنوان عطردان و یا گلاب پاش مورد استفاده نهاده شده اند. دستبندهای شیشه ای در دو رنگ آبی و کهربایی به دست آمده و با تکنیک فتیله ای و دمیده ساخته شده اند.

به گفته این باستان شناس، اشیاء سنگی به دست آمده از کاوش در محوطه شیخ رش 3 شامل کوبنده ها، مشته سنگ، دسته هاون و دست آس از جنس سنگ های ماسه ای و آهکی و رودخانه ای هستند و غالباً جزو ابزارها و لوازم روزمره کشاورزی و آشپزخانه ای مورد استفاده قرار می گیرند.

او در تشریح موقعیت تاریخی محوطه تاریخی شیخ رش 3 گفت: اطلاعات مرتبط با این منطقه از ایران، در قرون اولیه اسلامی بسیار اندک و شواهد موجود نشان از شکل گیری حکومت های اولیه محلی همانند روادیان و صدقه در این منطقه دارد (ابن حوقل 1366: 85)، روادیان در قرن سوم هجری هذبانی و در سده چهارم هجری قمری روادی خوانده می شدند.

خان محمدی اضافه نمود: این حکومت در کردستان و آذربایجان غربی دارای نفوذ و قدرت بوده و با تسلط بر سرزمین های اطراف دریاچه ارومیه حکومت مقتدری تشکیل داده و مدت ها با عمال خلیفه در زدوخورد بودند (کسروی 1335: 148)، بنابراین بخش اعظم سرزمین آذربایجان و به ویژه منطقه ها جنوبی آن در قرون اولیه اسلامی و همزمان با استقرار شکل گرفته در محوطه شیخ رش 3 در اختیار این حکومت بوده است.

سرپرست هیأت باستان شناسی شیخ رش 3 با بیان این که سفال ها و مدارک به دست آمده در کاوش نجات بخشی نشان می دهد استقرار محوطه شیخ رش 3 در اوایل دوران اسلامی و به ویژه قرون سوم تا پنجم هجری قمری شکل گرفته و برای چند صد سال تداوم داشته است، گفت: این محوطه با توجه به داده های فرهنگی به دست آمده به ویژه سفال و شواهد معماری بدون شک در زمره محوطه های مسکونی مرتبط با ساختارهای احتمالاً دفاعی بالای تپه بلند گرگرو است و اگر تپه بلند گرگرو را ارگ حکومتی بدانیم، هسته مرکزی و مجموعه داخل برج و بارو شارستان و فضاهای بیرون حصار و پیرامون آن ربض محسوب می گردد.

خان محمدی اظهار کرد: به نظر می رسد با توجه به این که حفاری تا سطح خاک بکر ادامه یافته، شواهد اولیه استقرار در این محوطه نباید قدیمی تر از قرون اولیه اسلامی و سده های سوم تا پنج هجری قمری باشد. در این قرون محوطه شیخ رش شاهد شکل گیری استقرار اولیه و شکوفایی و اوج آبادانی بوده است.